Keizer Karel V

Vandaag is het precies 450 jaar geleden dat Keizer Karel V stierf. Op deze 21e september van het jaar 1558 blies hij zijn laatste adem uit bij het kleine klooster van San Yuste diep in Spanje.

Beroemd
Voor wie misschien nog nooit van hem gehoord heeft: Keizer Karel V was één van de grootste figuren uit de Nederlandse en Europese geschiedenis. Hij is in de volksmond als “Keizer Karel” en spreekwoordelijk bekend geworden als de keizer van “het rijk waar de zon nooit ondergaat”.
(Keizer Karel V moet niet verward worden met zijn even beroemde, maar zeer verre voorganger keizer Karel de Grote, die leefde van 742 – 814).

Nederlanden
Karel V werd in het jaar 1500 in de Vlaamse stad Gent geboren als zoon van de bourgondische hertog Filips de Schone en Johanna van Castilië. Zijn vader stierf echter al in 1506, waarna Karel in 1515 meerderjarig werd verklaard en daarmee de landsheer werd van de zogeheten Bourgondische Nederlanden. Deze bestonden uit een groot deel van het huidige Nederland, België en Luxemburg.

Spanje
Toen in 1516 zijn grootvader van moederzijde stierf, werd hij bovendien ook nog koning van Spanje, dat in die tijd bestond uit Castilië, Aragon, het zuidelijk deel van Italië en enorme koloniën in (Zuid-)Amerika. Voornamelijk door al het zilver dat in deze koloniën gevonden werd, was Spanje in de 16e eeuw één van de rijkste en machtigste landen van Europa.

Keizerschap
Alsof dit nog niet genoeg was, werd Karel in 1519, hij was toen dus nog pas 19 jaar oud, ook nog eens gekozen tot Rooms koning, waarmee hij koning van Duitsland werd en toekomstig Keizer van het Heilige Roomse Rijk.
Dit rijk omvatte bijna geheel midden-Europa: de Nederlanden, Zwitserland en Oostenrijk behoorden er bijvoorbeeld ook toe. Het was echter wel zo dat de macht van de Keizer in Duitsland erg zwak was, maar daar stond een groot internationaal gezag tegenover.

Kaart met alle rijken van Keizer Karel V (1548)
(exclusief de Amerikaanse koloniën)

Macht & gezag
Als we het vergelijken met de situatie van tegenwoordig, dan kan je zeggen dat Karel V als koning van Spanje net zoveel macht had als de president van de VS, en dat hij als Rooms-Duits Keizer net zoveel gezag had als de secretaris-generaal van de VN.
Het is dan ook niet verwonderlijk dat dit talloze grote en kleine conflicten tot gevolg had. Karel V heeft dan ook bijna zijn hele leven gereisd om overal waar dat in zijn rijken nodig was ter plekke de zaken te kunnen regelen.

Troonsafstand
Het besturen van het enorme wereldrijk, het voeren van vele oorlogen, het bijna permanent rondreizen en zijn toch al niet heel sterke lichamelijke gestel, maakten dat Karel V op 55-jarige leeftijd compleet gesloopt was. Hij besloot toen troonsafstand te doen – een in die tijd ongehoorde daad, want vorsten werden bijna per definitie geacht tot hun dood op de troon te blijven.
Na zijn troonsafstand vertrok hij naar Spanje, waar hij tegen het kleine klooster van San Yuste in Extremadura een riante en zeer idyllisch gelegen villa had laten bouwen. Daar bracht hij met gebed en de nodige verstrooiing (een klokkenmaker had bewegende metalen dieren voor hem gemaakt) zijn laatste jaren door:

De villa van Karel V naast het klooster van San Yuste

Overlijden
In deze villa stierf keizer Karel V tenslotte op 21 september 1558, slechts 58 jaar oud. Hij werd begraven in de naastgelegen kloosterkerk. Een aantal jaren later werd zijn lichaam tenslotte door zijn zoon Filips II overgebracht naar de nieuwe familiegrafkelder onder het enorme klooster El Escorial nabij Madrid. Daar rusten hij en zijn nakomelingen tot op de dag van vandaag.

Herdenkingen
De 450e sterfdag van Karel V wordt in elk geval in Yuste met tal van activiteiten herdacht. In Nederland is er bij mijn weten alleen een lezingenmiddag over hem geweest aan de Geert Grote Universiteit in Deventer.
Veel grotere evenementen waren er in het jaar 2000, toen de 500e geboortedag van Karel V werd herdacht. Ikzelf heb daar nog een kleine bijdrage aan geleverd, doordat ik al in 1998 bij diverse instanties aandacht hiervoor heb gevraagd. Waarschijnlijk mede door mijn goede onderbouwing heeft de toenmalige PTT Post toen in elk geval een fraai postzegelvelletje voor deze gelegenheid uitgebracht:

Postzegelvelletje over Karel V uit 2000

Fascinerend
Mijn initiatief kwam voort uit het feit dat ik me in die tijd tamelijk intensief met Karel V en zijn tijd heb beziggehouden. Niet alleen was de eerste helft van de 16e eeuw een periode waarin grote veranderingen plaatsvonden (met name de kerkelijke Reformatie), ook de manier waarop hij zijn wereldrijk wist te besturen, fascineerde mij zeer.
Over Karel V en zijn tijd vallen dus nog heel veel meer interessante dingen te zeggen, maar dat zou voor nu te ver voeren. Mogelijk schrijf ik er later nog eens meer over!

Links
– Wikipedia-artikel: Karel V
– Karel V in de Canon van Nederland
– De Yuste Stichting: www.fundacionyuste.es
– Een reisreportage: De laatste reis van de keizer
– Tentoonstelling uit 2000 in Bonn: Emperor Charles V
– Radio-uitzending t.g.v. het Keizer Karel V herdenkingsjaar 2000
– Online-catalogus van de Politische Korrespondenz Kaiser Karls V.
– Grand Hotel Karel V in Utrecht: www.karelv.nl
– Restaurant Karel V in Goes: www.karelvijf.nl