Uiterlijk vertoon

Naar aanleiding van reacties op mijn vorige log, deze keer
weer een stukje met wat meer inhoud en diepgang dan de vrij oppervlakkige verslagjes van het banale vermaak van de afgelopen weekenden…

Inferieur
Nochthans gaat ook deze log over uiterlijk vertoon: in de heersende opvatting meestal gezien als het tegenovergestelde van innerlijke diepgang (waarover ik al eerder schreef) en daarmee als een meer inferieur en laag-bij-de-gronds fenomeen.

Tegenstelling
Iedereen kent wel het cliché van dat mooie meiden, opzichtige patsers, reguliersnichten en andere op uiterlijkheden gerichte types te dom zijn om tot 3 te tellen.
Daartegenover staat een nog vrijwel algemene bewondering en waardering voor mensen die een opleiding en/of studie hebben gedaan: hoe hoger hoe beter!

Historische ontwikkeling
Deze zo verschillende waardering van uiterlijkheden en innerlijkheden is het gevolg van een eeuwenlange ontwikkeling.
– Om niet te ver terug te gaan, begin ik met de Middeleeuwen, toen nagenoeg heel Europa katholiek was en er een redelijk evenwicht tussen vorm en inhoud werd nagestreefd. Nog steeds zien we dat in de Katholieke Kerk het innerlijke geloof nauw verbonden is met een grote vormenrijkdom en veel uiterlijke rituelen.
– In de 16e eeuw ontstond het Protestantisme, dat niets meer van (gezamelijke) rituelen moest hebben en eenzijdig de nadruk op het (individuele) innerlijke geloof, soberheid en eenvoud legde. En om zelf de bijbel te kunnen lezen werd het onderwijs ingezet.
– Met de Verlichting werd ook het innerlijke geloof overboord gezet en bleef enkel nog de innerlijke kennis over. Sindsdien namen onderwijs en wetenschap een ongekende vlucht, die zoveel technische en materiële vooruitgang bracht, dat de wetenschap bijna een moderne godsdienst is geworden, met wetenschappers als priesters en kennis als godsvrucht.

Grenzen aan de groei
Het is overduidelijk dat onderwijs, wetenschap en de daaruitvoortkomende kennis veel goeds hebben gebracht en een belangrijke functie in onze complexe samenleving hebben.
Maar de technische ontwikkelingen hebben ook keerzijdes, die steeds meer aan het licht komen in bijv. de milieuproblematiek…
Daarnaast kan kennis ook niet tot in het oneindige verspreid worden: lang niet iedereen is even intelligent of even geinteresseerd in complexe kennis.
Zo heeft men de afgelopen jaren al ingezien dat naast IQ (intelligentiequotiënt) ook EQ (emotionele intelligentie) en SQ (sociale of zelfs spirituele intelligentie) van belang zijn.

Oppervlaktes
Dat maakt het beeld gelukkig al minder eenzijdig, maar het blijft nog wel steken in innerlijkheden. Wat nog rest is de stap naar een positieve waardering van uiterlijkheden. Maar wat is er positief aan uiterlijkheden? Dat is toch alleen maar oppervlakkig en kan dus bedriegelijke schijn zijn?
Zeker, het is oppervlakkig, maar niet zomaar een oppervlakte – het is onze oppervlakte – van ons huidoppervlak tot het oppervlak van onze aarde! Mensen zijn immers een combinatie van lichaam en geest en dat weten we eigenlijk ook drommels goed…
Zijn het niet talloze materiële en uiterlijke zaken die ons leven niet alleen aangenaam, maar geregeld ook de moeite waard maken? Met name Nederlanders durven daar, door hun calvinistische verleden, vaak nog steeds geen positieve waardering voor uit te spreken. Gelukkig verandert dat wel, maar het gaat langzaam…

Positief
Wat is dan het belang van zo’n positieve waardering?
Ten eerste: als materiële uiterlijkheden per definitie louter negatief gewaardeerd worden, kan er ook geen onderscheid tussen mooi en minder mooi gemaakt worden. Met als gevolg dat er dan helemaal niets te doen valt tegen de vele troep en lelijkheid die er ook tussen zit…
Bovendien is dat onderscheid nodig omdat van mooie vormen en dingen een positieve invloed op mensen uitgaat, iets wat het waard is bevorderd te worden!
Voorts biedt het de hoognodige ruimte en waardering aan de mensen die beter met materiële als met immateriële dingen kunnen omgaan, aan mensen met praktische i.p.v. intellectuele vaardigheden.

Moraal
Want hoe vaak gebruiken mensen hun (vermeende) intelligentie niet om zich boven minder intelligente mensen te verheffen? Hoe weinig waardering is er niet voor eenvoudig handwerk? Hoe vaak wordt niet neergekeken op eenvoudige mensen die blij zijn hun materiële spulletjes, hun uiterlijk koesteren of van simpel vermaak houden?
Van eenvoudige mensen kunnen we lang niet altijd verwachten dat zij verfijnde intellectuele en culturele prestaties waarderen, maar andersom mogen we van de ontwikkelde mensen wel verwachten dat zij ruimte bieden voor hun andersbegaafde medemensen!
In die zin stelde de 17e eeuwse universele geleerde (homo universalis) Blaise Pascal dan ook dat uiterlijkheden ertoe dienen om de intellectuelen nederig te houden, om te voorkomen dat zij zich louter op basis van hun kennis als God almachtig wanen…