Discriminatie – te goeder trouw?

Een paar weken geleden is onder de naam Art. 1 een nieuwe organisatie opgericht ter voorkoming en bestrijding van discriminatie in de breedste zin van het woord.

Grondwet
Deze organisatie is een bundeling van de activiteiten van de Landelijke Vereniging van Anti-Discriminatiebureaus en het Landelijk Bureau ter bestrijding van Rassen- discriminatie (LBR).
De nogal merkwaardige naam "Art. 1" verwijst naar art. 1 van de Grondwet, dat luidt: Allen die zich in Nederland bevinden, worden in gelijke gevallen gelijk be- handeld. Discriminatie wegens godsdienst, levensovertuiging, politieke gezind- heid, ras, geslacht of op welke grond dan ook, is niet toegestaan.

Onjuist
Hoe goed het bestrijden van discriminatie op zich ook is, de manier waarop daar- toe steeds meer met art. 1 van de Grondwet wordt geschermd en zelfs gedreigd, is niet in de haak (de overheid maakt zichzelf trouwens ook schuldig aan zulke "art. 1-propaganda")…
De regels uit de Grondwet (Grw) zijn namelijk helemaal niet bedoeld voor de bur- gers, maar voor de overheid: de grondwet bepaalt hoe de overheid zich intern en tegenover de burgers dient te gedragen.
Dat artikel zegt daarom niets meer of minder dan dat de overheid haar onder- danen niet mag discrimineren. Het artikel is dus niet bedoeld voor toepassing tussen burgers onderling.

Gewone wetten
Op de (juridische) betrekkingen tussen burgers onderling zijn in Nederland alleen de gewone wetten van toepassing. Discriminatie is bijvoorbeeld geregeld in de Algemene Wet Gelijke Behandeling (AWGB). In tegenstelling tot de heel alge- mene formulering uit de grondwet, is in deze wet bepaald dat er maar in een beperkt aantal gevallen sprake kan zijn van strafbare discriminatie. Deze worden in art. 5 AWGB opgesomd en hebben voornamelijk betrekking op sollicitatie en diverse andere gevallen die met werk en inkomen te maken hebben.

Zorgvuldig
Dat in art. 1 Grw. bepaald is dat de overheid haar burgers niet mag discrimineren, komt voort uit het feit dat anti-discriminatie sinds de jaren ’80 een belangrijk prin- cipe gevonden wordt. Maar vanuit die geest van artikel 1, kan je nog niet zomaar de letter van dat artikel gaan toepassen op alles wat naar discriminatie riekt…
De formuleringen van artikel 1 Grw. en de AWGB zijn namelijk niet zomaar toe- vallig: er is lang over nagedacht en over gediscussieerd om tot een zorgvuldige afweging van de (sterk uiteenlopende) betrokken belangen te komen.
Maar als dat artikel niet meer wordt gebruikt waarvoor het bedoeld is, dan komt dat hele evenwicht op losse schroeven te staan en verliest het snel zijn werkelijke juridische betekenis.

Verdrongen
Het is nu trouwens al zo dat de meeste mensen denken dat non-discriminatie, of in elk geval de gelijke behandeling, het belangrijkste principe van ons recht is. Mede door het uit z’n verband rukken van artikel 1 Grw. weet inmiddels nagenoeg niemand meer, wat het centrale principe is van de voor de burgers onderling gel- dende wetten, zoals bijv. het Burgerlijk Wetboek (BW).
Ook wordt art. 1 Grw. te pas en te onpas gebruikt om bijv. de vrije meningsuiting in te perken, reden waarom wijlen Pim Fortuyn ervoor pleitte om dit artikel maar helemaal af te schaffen.

Te goeder trouw
Uiteraard moeten mensen zich in eerste instantie door de regels uit het Burgerlijk Wetboek laten leiden. Maar deze regels moet je niet zomaar blindelings of zelfs met een kwade bedoeling (want ook dat kan!) volgen en toepassen, je moet dat te goeder trouw doen (art. 3:11 BW).
Ook achteraf zal de rechter kijken of je in een bepaald geval te goeder trouw ge- handeld hebt, of zoals dat sinds 1992 juridisch heet: of je handelen voldoet aan de maatstaven van redelijkheid en billijkheid.

Redelijkheid en billijkheid
Op grond van diverse artikelen in het BW is de redelijkheid en billijkheid het algemene principe dat in acht moet worden genomen bij elk juridisch handelen tussen burgers onderling (zie art. 6:2 BW).
Burgers moeten daarom steeds zelf nagaan of hun handelen te goeder trouw, redelijk en billijk is. De rechter zal dat achteraf beoordelen aan de hand van algemene rechtsbeginselen, de concrete omstandigheden van het geval en de maatschappelijke en persoonlijke belangen (art. 3:12 BW). Hoe rechters daarover hebben geoordeeld is te vinden in de jurisprudentie.

Omgekeerd
Wie te goeder trouw is en handelt op basis van redelijkheid en billijkheid, die zal niet discrimineren. Maar wie iedereen alleen maar gelijk wil behandelen en nie- mand wil discrimineren, die handelt daarmee misschien wel te goeder trouw, maar nog niet automatisch ook redelijk en billijk.
Een voorbeeld daarvan is de kwestie van de weigerambtenaren: er is geen wets- regel overtreden en naar maatstaven van redelijkheid en billijkheid valt er niets te verwijten, maar onder de beschuldiging van "discriminatie" en met een misplaatst beroep op art. 1 Grw. werd er een heuse heksenjacht tegen hen gevoerd…

Conclusie
In een tijd waarin de spanningen tussen verschillende groepen steeds hoger op lijken te lopen, had het mij beter geleken als we eens wat minder naar de wapens van (anti-)discriminatie zouden grijpen, en in plaats daarvan elkaar wat meer zouden aansporen tot goede trouw, redelijkheid en billijkheid!

Links
– ‘De grondwet is geen liturgie‘