Deze log gaat niet over de (vermeende) rijkdom van de Rooms-Katholieke Kerk, maar over een rijk dat heilig en rooms genoemd werd en voluit het Heilige Roomse Rijk der Duitse Natie heette.
Dit rijk werd op 6 augustus 1806 opgeheven en dat is dit jaar dus precies 200 jaar geleden. Als gevolg van deze opheffing werd onder andere het vorstendom Liechtenstein onafhankelijk, waarover ik al eerder schreef.
Onbekend
Veel mensen zullen misschien nog nooit van het Heilige Roomse Rijk gehoord hebben, terwijl het toch al sinds de Middeleeuwen weliswaar niet het machtigste, maar toch wel het grootste en in elk geval meest tot de verbeelding sprekende Europese rijk was.
Zoals de bovengenoemde naam al aangeeft, was het huidige Duitsland de kern van het Heilige Roomse Rijk, waartoe vroeger echter ook nog (grote delen van) bijna alle huidige buurlanden behoorden (zie kaart).
Ook het huidige Nederland behoorde tot het Heilige Roomse Rijk, maar kreeg samen met het huidige Belgixc3xab in 1548 een onafhankelijke status. Voor de Noordelijke Nederlanden werd dit bij de Vrede van Mxc3xbcnster in 1648 nog eens apart bevestigd.
Het Heilige Roomse Rijk vergeleken met de huidige grenzen
(situatie medio 16e eeuw)
Verbrokkeld
Het Heilige Roomse Rijk was weliswaar extern veel groter dan het huidige Duitsland, maar intern was het enorm verbrokkeld. Het rijk bestond namelijk uit honderden kleinere en grotere gebiedjes die vaak feitelijk onafhankelijk waren.
Landen als Frankrijk, Engeland, Spanje en de Scandinavische landen groeiden al vanaf 1500 toe naar de nationale eenheidsstaten die ze tot op de dag van vandaag zijn gebleven. Duitsland werd echter pas in 1870 (of eigenlijk in 1918) een nationale eenheid. Een gecentraliseerde staat is Duitsland nooit geworden, het is nog altijd een federatie van tamelijk zelfstandige Bundeslxc3xa4nder.
KeizerschapAan het hoofd van het Rijk stond de keizer – niet zomaar een keizer, maar dxc3xa9 keizer! Deze heette de Rooms keizer, niet zozeer omdat hij Rooms-Katholiek was, maar omdat hij gold als de opvolger van de keizers van het Romeinse Rijk uit de Oudheid.
Anders dan de oude Romeinse keizers had de Rooms-Duitse keizer echter weinig macht. Maar omdat hij door de paus gekroond werd zagen de mensen hem als de wereldlijke plaatsbekleder van Christus, zoals de paus diens geestelijke plaatsbekleder was (en is). Hierdoor had de keizer wel een universeel gezag over heel de christelijke wereld, zoals de paus daarover het geestelijke gezag had.
Gekozen
Bijzonder was bovendien dat het Rooms-Duitse keizerschap niet erfelijk was, zoals in de meeste andere monarchixc3xabn het geval is. De keizer werd namelijk gekozen door de 7 keurvorsten, ongeveer net zoals de paus gekozen wordt door de kardinalen. Daarna werd de gekozene eerst in de Domkerk van Aken (later in Frankfurt) tot Duits koning gekroond en vervolgens in Rome door de paus tot Rooms keizer. Keizer Karel V was in 1530 de laatste die alszodanig door de paus gekroond werd. Daarna volstond men met de kroning in Duitsland, vooral omdat als gevolg van de Reformatie het gezag van de paus niet meer algemeen erkend werd.
Adel
De keizer had echter niet alleen te weinig macht naar buiten toe, ook intern is het hem nooit gelukt om een krachtig bestuur van de grond te krijgen. Daardoor konden allerlei leenmannen, grote en kleine edelen en zelfs geestelijke gezagsdragers zich ontwikkelen tot vergaand onafhankelijke machthebbers waar de keizer steeds minder invloed op had.
Hierdoor was het Heilige Roomse Rijk in de 16e eeuw komen te bestaan uit 7 keurvorstendommen, ca. 75 grote vorstendommen, hertogdommen en prinsbisdommen, ca. 150 kleinere graafschappen en heerlijkheden, ca. 80 rijksabdijen en -proosdijen, 85 rijkssteden en tenslotte nog een paar honderd rijksridders.
Vertegenwoordigd
De heersers van al deze gebieden werden tesamen de Rijksstanden genoemd en waren alszodanig vertegenwoordigd op de Rijksdag, waarin ze samenkwamen voor overleg met de keizer. Op een representatieve manier werden de Rijksstanden vaak afgebeeld door hun wapens op de dubbelkoppige adelaar van het rijkswapen te plaatsen, niet zelden met een kruisbeeld in het midden:
Een zgn. Quaternionenadelaar met daarop een kruisbeeld
en telkens 4 wapens van elke rijksstand
Parallellen
Het Heilige Roomse Rijk was dus een unieke constructie, die nauwelijks leek op de gecentraliseerde eenheidsstaten waartoe de meeste andere Euro- pese landen zich sinds de late Middeleeuwen ontwikkelden. Het Rijk was veel meer een verbond van kleine en piepkleine staatjes en was daarmee vergelijkbaar met huidige internationale organisaties zoals de Europese Unie of de Verenigde Naties.
Daarom kunnen uit de geschiedenis van het Heilige Roomse Rijk ook interessante lessen worden geleerd voor de problemen waar we tegenwoordig bij internationale samenwerking tegenaan lopen.
Bijzonderheden
Enkele interessante bijzonderheden die voortkomen uit de unieke structuur van dit Rijk en die tot op de dag van vandaag hun sporen hebben nagelaten zijn onder meer:
– De enorme rijkdom aan cultuur, die het gevolg is van het feit dat elke zichzelf respecterende vorst zich wilde omringen met schrijvers, dichters, componisten, toneelspelers, etc. Daardoor was er voor kunstenaars in Duitsland niet alleen relatief veel werk, maar ook relatief veel vrijheid, omdat als ze ergens in ongenade vielen, ze eenvoudig naar een andere beschermheer konden gaan.
– Een sterk rechtsbewustzijn doordat er al sinds begin 16e eeuw gerechtshoven op rijksniveau waren, waar ook gewone boeren en burgers terecht konden voor de bescherming van hun rechten en vrijheden. Hierdoor ontstond een typisch Duits patriottisme, waarbij het niet ging om de nationale eenheid, maar juist om de lokale verscheidenheid.
– Niet ondanks, maar dankzij het feit dat het Rijk een tamelijk archaxc3xafsch en hixc3xabrarchisch bestel was, was er relatief veel ruimte voor lokale en culturele eigen(aardig)heden. Zo waren er bijvoorbeeld gebiedjes die alleen door vrouwen bestuurd konden worden. Dat waren dam
eskloosters met aan het hoofd een abdis, die "regeerde" over de vaak uitgestrekte bezittingen van de abdij en alszodanig zelfs zitting had in de Rijksdag!
Links
– Herdenkingstentoonstellingen: www.dasheiligereich.de
– Idem over de keurvorsten: www.kaisermacher.de
– Diverse teksten en links: www.altes-reich.de
– Informatie op www.uni-muenster.de
Homow Universalizzz 
hahahaha erg goed in elkaar gemaakt
Persoonlijk schrijf ik altijd “Heilige Romeinse Rijk”, al veranderen redacties het tweede woord dan uit macht der gewoonte weer in Rooms. (Maar misschien zou het begripsmatig ook helderder zijn als we het over de Romeins-Katholieke Kerk hadden.)
Het vaste grapje is altijd dat het noch een Rijk was, noch Heilig, noch Romeins.
Het is overigens zeer goed dat je aandacht aan het onderwerp besteedt, want voor een begrip van de Europese geschiedenis is het keizerschap zeer belangrijk. Willem I kon zich in 1815 koning noemen, dankzij het nieuwe monarchie-begrip dat Napoleon met zijn usurpatie van de keizerskroon ingevoerd had. (Er was natuurlijk wel een andere christelijke keizer, die van het Oost-Romeinse rijk in Constantinopel, die later werd vervangen door de Russiche keizers (tsaar komt net als keizer van caesar). Pas toen Peter de Grote zijn hoofdstad van Moskou naar Sankt-Peterburg verplaatste in 1703, kwam de keizer van de Byzantijnse christenheid wel erg dicht bij het Latijnse christendom te wonen.)
Rooms komt natuurlijk van Romeins, maar Romeins wordt zo algemeen gebruikt voor het antieke Romeinse Rijk, dat ik een verbastering als Rooms wel een goede uitdrukking vind voor Rijk en Kerk die zich “slechts” als opvolgers c.q. voortzetters van het oude Rome zien.
Ja, dat grapje is van Voltaire en tekenend voor het zelfgenoegzame rationeel-nationalistische dxc3xa9dain waarmee men toen neerkeek op een rijk dat niet, zoals de natiestaten, tamelijk kunstmatig gevormd is, maar vanuit een historische ontwikkeling gegroeid is (overigens geheel vergelijkbaar met hoe vaak over de Rooms-Katholieke Kerk wordt geoordeeld).
Nou ja, het idee was natuurlijk ook dat van translatio imperii – en daarom zou je ook kunnen betogen dat je de referentie aan het oude Romeinse rijk zou kunnen benadrukken. Het idee was immers, mede met de vierrijkenleer uit het bijbelboek Danixc3xabl in het achterhoofd, dat het Romeinse rijk het laatste in de geschiedenis was.
Op zich doet Rooms religieus aan en Romeinse politiek. Het paar lijkt een klein beetje op het woordenpaar liberaal en vrijzinnig: het eerste wordt vaker politiek gehanteerd en het laatste vaker kerkelijk en theologisch, maar niet uitsluitend.
Het HRR was ook een gevolg van machtsvorming en inzoverre ook kunstmatig. En het idee achter het rijk was in de achttiende eeuw al behoorlijk gexc3xabrodeerd.
Dat Rooms religieus en Romeins politiek aandoet is waar, maar precies daarom zou het gebruik van de term Romeins hier geen recht doen aan het religieuze karakter, dat juist voor dit Rijk zo kenmerkend was.
Overigens is dat onderscheid tussen beide termen iets van de nieuwe tijd, want tijdens het Ancien Rxc3xa9gime werden beide woorden vrij willekeurig door elkaar gebruikt, mede als gevolg van het ontbreken van een vaste spelling natuurlijk 😉
Het Heilige Rooms Rijke is uiteraard niet “per ongeluk” ontstaan, de vroege keizers hebben er uiteraard wel bewust aan gewerkt, maar die opbouw is in de 13e eeuw tot stilstand gekomen. Vanaf toen werd de ontwikkeling van het Rijk als geheel voornamelijk bepaald door “buitenlandse” machthebbers die zich meer en meer aan het keizerlijk gezag onttrokken, door machtige rijksvorsten (waaronder ook de geslachten waaruit de keizers stamden) die zich ook aan het gezag van de Keizer in diens hoedanigheid van Duits koning onttrokken en tenslotte door alle overige rijksstanden die hun zaakjes onderlingen gingen en moesten regelen…
Dit alles maakte dat het HRR al gauw een onoverzichtelijk organisch geheel werd, terwijl de nationale staten en de grote rijksvorstendommen daarentegen een steeds planmatiger structuur kregen.
pppffff ik dacht effe snel reageren hahaha niet dus ik moet er effe voor gaan zitten om dit te lezen.
ik wens je alvast een fijne week
Dank je wel! Jij ook!