Afgelopen avond heb ik in Felix Meritis in Amsterdam een lezing bijgewoond van de bekende filosoof prof.dr. mr. Herman Philipse. De lezing was getiteld "geloof en rede" maar ging eigenlijk over de mogelijkheden en onmogelijkheden van een interreligieuze dialoog.
Actueel
Philipse sprak hierover naar aanleiding van een rede- voering door paus Benedictus XVI afgelopen zomer in Regensburg, waarin een citaat van een 14e eeuwse keizer in voorkwam, die beweerde dat de Islam nogal gewelddadig zou zijn. Dit had toen heftige reacties en protesten in islamitische landen tot gevolg.
Nog actueler was de lezing van Philipse vanwege het feit dat Benedictus nu op dit moment in Turkije is, alwaar hij onder andere zal moeten proberen de gemoede- ren van veel moslims weer wat te kalmeren.
In breder verband was deze lezing actueel omdat door bevolkingsgroei, migratie en multiculturalisatie religies een steeds grotere rol spelen in de samenleving en vandaaruit ook in de politiek.
Spreker
Als hoogleraar filosofie wist Herman Philipse hier niet alleen inhoudelijk met veel kennis van zaken over te spreken, hij is ook een bijzonder vlot en enthousiast spreker (sommigen zullen hem waarschijnlijk wel kennen van zijn columns in het tv-programma Buitenhof). Daarnaast is hij (als schrijver van o.a. het Athexc3xafstisch Manifest) echter ook een overtuigd athexc3xafst, wat maakt dat zijn standpunten ook de nodige discussie oproepen.
Vraag
Als eerste liet hij zien dat paus Benedictus in bovengenoemde rede zegt dat God in de katholieke opvatting tegelijk ook logos is, dat wil zeggen Rede(lijkheid). En dat onderscheid het katholieke geloof van de Islam (waarin God (Allah) wordt gezien als pure (niet aan redelijkheid gebonden) Wil), van het protestantisme (dat de illusie heeft dat een van Hellenistische invloeden gezuiverd bijbels christendom mogelijk zou zijn) en van liberale en multiculturele theologische opvattingen (die eveneens de Griekse ratio uit het geloof willen halen om het zo makkelijker toegankelijk te maken voor moderne mensen, resp. andere culturen). Op basis hiervan stelde Philipse de vraag of tussen religies xc3xbcberhaupt wel een dialoog over geloofswaarheden mogelijk is.
Dialoog
Om zo’n interreligieuze dialoog mogelijk en zinvol te maken zijn er grofweg twee manier om tot overeenstemming te komen, namelijk relativisme en fallibisme. Bij relativisme zegt men dat ieder zijn eigen waarheid heeft en dat wat voor de ene persoon waar is, niet per se ook waar hoeft te zijn voor een ander. Dat klinkt leuk, maar kan nooit tot een zinvolle discussie leiden omdat er op deze manier geen criteria zijn om beide waarheidsopvattingen aan te toetsten.
Bij fallibilisme zegt men dat de religies feilbaar zijn en dus, net als wetenschap- pelijke theorien, voldoen, zolang ze niet achterhaald worden door "betere" religies of opvattingen. Ook hierbij zijn de criteria weer het probleem want hoe kan je vaststellen of de ene God "beter" is dan de andere…?
Zinloos
Philipse concludeert op basis van deze filosofische analyse dat een echte zin- volle interreligieuze dialoog dus niet mogelijk is. De paus pleit echter wel voor interreligieuze dialoog en doet daar ook pogingen toe. Maar volgens Philipse is dat een beetje doorgestoken kaart, is dat diplomatiek wel slim, maar filosofisch dus onzin en ook theologisch weinig zinvol.
Hij laat namelijk aan de hand van de, door de huidige paus in zijn vroegere hoe- danigheid van hoofd van het Vaticaanse "ministerie voor geloofszaken" geschre- ven verklaring Dominus Jesus uit 2000 zien, dat volgens de leer van de Rooms- Katholieke Kerk het Nieuwe Testament de enige en definitieve openbaring en bron van waarheid is en dat het alleen aan het kerkelijke leergezag is om deze bron te interpreteren.
Volgens Philipse is dat wat de Kerk aan interreligieuze dialoog doet weinig meer dan een nette vorm van de aloude missie: inzake geloofswaarheden tot overeen- stemming komen met de Islam of met de protestanten is per definitie gedoemd te mislukken. De enige zinvolle manier waarop religies met elkaar in dialoog kunnen gaan is over praktische en alledaagse zaken, maar dus niet over geloofswaarheden.
Waardevol
Hoewel ik zelf katholiek ben en het athexc3xafsme van Philipse dus niet deel, ben ik het wat betreft de onmogelijkheid van een interreligieuze dialoog met hem eens. Op zich is zo’n dialoog in deze tijden van religieuze spanningen een goed middel om tenminste met elkaar in contact te blijven en op wat langere termijn meer begrip voor elkaar te creeren. Maar om op die manier tot iets van overeenstemming te komen acht ik ook zinloos en ik vind ook niet dat kerken en religies die suggestie zouden moeten wekken.
Religies hebben elk hun eigen waarheid, maar dat is geen waarheid die je wetenschappelijk kan toetsen. Het is een waarheid die zegt wat waardevol is en die mensen bindt in de gemeenschappelijke ervaring en erkenning van wat zij als waardevol ervaren. Dat drukken mensen dan bijvoorbeeld uit in de manieren waarop zij God zien en omschrijven: als Vader, als Koning of als Liefde.
Traditie
Waardevol is voor de meeste mensen, vroeger misschien meer dan nu, ook dat waar zij vandaan komen, waar zij van afstammen. Daarom is religie ook iets wat van generatie op generatie wordt doorgegeven en wat mensen in een vaak heel lange en oude traditie plaatst. In het Christendom gaat die traditie terug tot de persoon van Jezus Christus, zoals die beschreven wordt in het Nieuwe Testament van de Bijbel.
Op deze wijze is voor christenen de Bijbel inderdaad de enige en definitieve openbaring van de waarheid, niet van waarheid in de zin van een zuiver wetenschappelijke beschrijving van hoe de wereld in elkaar steekt, maar van waarheid over wat voor hen het meest waardevol is: namelijk dat Jezus Christus Zijn leven heeft gegeven opdat wij niet meer gebukt hoeven te gaan onder de last van onze menselijke gebreken.
Boodschap
En dat is, zoals het traditioneel heet, een Blijde Boodschap, een boodschap waarvan christenen geloven dat alle mensen daar wat aan hebben en die deze boodschap daarom verkondigen vanuit een gevoel van solidariteit. Helaas is deze verkondiging in de geschiedenis niet altijd even zachtzinnig uitgevoerd, maar dat doet aan de inhoud van de boodschap weinig af. Precies die inhoud heeft er mede toe geleid heeft dat men langzamerhand is gaan inzien dat een zo goede bood- schap niet met geweld overgebracht kan worden, iets dat o.a. veel moslims helaas (nog) niet inzien.
Eenzijdig
Tot slot nog even terugkerend naar de lezing van Herman Philipse: hoewel hij dus op zich gelijk heeft wat betreft de onmogelijkheid van een interreligieuze dialoog, slaat hij de plank wat de geloofswaarheden zelf betreft dus aardig mis. Hij bekijkt de religie helemaal vanuit een rationele wetenschappelijk standpunt om vandaar- uit tot de conclusie te komen dat wat godsdiensten beweren helemaal niet kan of niet bestaat.
Daarmee doet hij echter alsof de rationele wetenschap het enige en definitieve oordeel zou moeten geven, iets dat veel mensen tegenwoordig verwachten. Maar dat is natuurlijk niet zo: wetenschap is goed en nuttig, maar is niet alles en moet niet op de stoel van de paus of zelfs van God plaatsnemen, om het zo maar eens te zeggen.
Betekenis
Het gaat bovendien niet alleen om wat mensen geloven, maar ook om het feit datze dat (samen)
geloven. De geloofswaarheden hebben niet alleen eeninhoude- lijke (theologische), maar ook een uiterlijke (meer sociologische) betekenis, namelijk in de zin dat ze de gelovigen verbinden in het gezamelijke belijden ervan (dit overigens meer bij katholieken dan bij protestanten).
Daarom mogen geloofswaarheden ook niet louter op hun inhoud beoordeeldworden, wat voor mensen als Philipse gemakkelijk gefundes Fressen is. Hij noemt het zelfs immoreel bedrog om dingen te verkondigen die niet op empi- risch-wetenschappelijke oflogische manier te verklaren zijn. Zo’n oordeel doet echter geen recht aan de individuele, noch aan de gemeenschappelijke beleving van een religie, belevingen die in bijna alle opzichten ver uitstijgen boven een nuchter wetenschappelijk oordeel.
Meer
Er is immers meer, veel meer in het leven dan alleen de droge en koude observaties en conclusies van de wetenschap. Waar het in het leven echt om gaat zijn de dingen die mensen inspireren en verbinden en soms kan dat wetenschap zijn, maar meestal gaat het dan om heel andere dingen…
De grootste vraag die ik na afloop had, was daarom of ook Philipse dit niet beseft, temeer daar hij zich ook verdiept heeft in de grote Duitse filosoof Martin Heideg- ger, die fundamenteel afrekent met de eenzijdige overheersing van de rationele wetenschap en die ook een hoger waarheidsbegrip heeft ontwikkelt dan dat wat de wetenschap hanteert (zie hierover de eerdere log Over waarheid).
Zoals jullie hier links kunnen zien waren er op donderdag 26 oktober jongstleden 36 bezoekers tegelijkertijd op deze weblog. Erbij stilstaand hoeveel dat er zijn, ging ik eens naar de statistieken kijken en tot mijn grote verbazing bleken er hier op die dag maar liefst 431 unieke bezoekers te zijn geweest, die goed waren voor 748 pageviews!
Na een spannende verkiezingsstrijd heeft gisteren een groot deel van de Nederlandse kiesgerechtigden zijn of haar stem uitgebracht. De gisteravond laat bekend geworden 
Homow Universalizzz 