De Praktische Rede

Vandaag zag ik bij boekhandel De Slegte een moderne uitgave van de Kritik der praktischen Vernunft van de grote Duitse filosoof Immanuel Kant (1724-1804).
Ik kon dit exemplaar niet laten staan, niet alleen vanwege de lage prijs, maar vooral ook vanwege de fraaie uitvoering: harde kaft en volledig in de klassieke gotische letters waarin vroeger bijna alle Duitse boeken werden gedrukt (zie foto hieronder). Het is namelijk een overdruk van de uitgave uit 1928, die weer teruggaat op een uitgave uit 1878.
Een Nederlandse vertaling van dit werk is onlangs verschenen bij uitgeverij Boom.

Drieslag
De Kritik der praktischen Vernunft (Kritiek van de praktische rede) werd door Kant geschreven in 1788 en vormt samen met de Kritik der reinen Vernunft (Kritiek van de zuivere rede) en de Kritik der Urteilskraft (Kritiek van het oordeelsvermogen) een Drie-eenheid van denkwerk op het terrein van respectievelijk het Ware, het Goede en het Schone, om het maar eens met die klassieke middeleeuwse drieslag te zeggen.

Zuivere rede
De Kritik der reinen Vernunft is Kants bekendste werk en gaat door voor xc3xa9xc3xa9n van de belangrijkste werken uit de (filosofie)geschiedenis in het algemeen en uit de zgn. Verlichting in het bijzonder. Veel mensen die er niet goed van de op hoogte zijn, hebben waarschijnlijk de indruk dat dit werk een "kritiek vanuit het zuivere verstand" op de oude (religieus bepaalde) gebruiken en tradities is. Ik zou haast zeggen: niets is minder waar. De "Kritiek van de zuivere rede" behandelt namelijk uitvoerig de grenzen van het verstand en vormt niet zozeer direct kritiek op middeleeuwse denkbeelden, maar veel meer op eerdere verlichtingsdenkers uit de stromingen van het Rationalisme en het Empirisme.

Tekst van de Kritik der praktischen Vernunft

Praktische rede
In dezelfde geest zal het voor wie denkt, dat de Verlichting louter een bevrijding van het oude kerkelijke juk zou zijn, een verrassing zijn dat Kant ook een zeer strenge moraalleer heeft geschreven: de nu door mij aangeschafte Kritik der praktischen Vernunft.
Hierin betoogt hij, dat de mens zich bij zijn handelen louter mag laten leiden door wat de rede, het verstand zegt. Alleen dan is ons handelen namelijk volledig vrij, hoe vreemd dat op het eerste gezicht ook moge klinken. Volgens Kant is handelen op basis van alles andere als het verstand namelijk niet vrij, want onder invloed van iets anders, bijvoorbeeld emoties, driften, gevoelens of bepaalde invloeden van buitenaf (zie in dit verband ook mijn eerdere log Individualiteit).
Op basis van louter en alleen het menselijke verstand komt Kant tot een dubbele basisregel voor het menselijke handelen, de zgn. "categorische imperatief":
1. Handel zo, dat jouw handelwijze een algemene regel zou kunnen zijn;
2. Handel zo, dat anderen nooit alleen een middel, maar altijd ook een doel op zich zijn.

Postulaten
Maar het komt nog sterker: Kant geeft in dit werk niet alleen basisregels voor de intermenselijke omgang, hij zegt ook dat daar enkele dingen uit voortvloeien die niet door het zuivere verstand (die reine Vernunft) bewezen kunnen worden: het eeuwig leven, God en de vrijheid. Dit noemt Kant de postulaten van de praktische rede.
God en het eeuwig leven zijn kernpunten van het Christendom, maar worden tegenwoordig regelmatig als onzin of sprookjes afgedaan. Desalniettemin gelooft een groot deel van de mensheid erin, vaak op basis van een intuxc3xaftief gevoel. Daarom is het frappant dat ook een zeer rationeel denker als Kant tot de conclu- sie komt, dat uit de normen die het verstand ons stelt, voortvloeit dat er toch tenminste zoiets als God en het eeuwig leven moet zijn. Hoe dat er precies uitziet, daar kunnen we volgens echter hem helemaal niets over zeggen.