Individu vs. Gemeenschap

De laatste weken worden de media beheersd door de protesten van moslims tegen een aantal Deense spotprenten van de profeet Moham- med.
Dit incident staat niet op zichzelf, maar past binnen een breder kader van toegenomen spanningen tussen de westerse wereld en de Moslimwe- reld. Dit spanningsveld kent vele aspecten, van mislukte integratie in het klein tot terrorisme in het groot.

Conflict
Omdat fanatieke en extremistische moslims door het plegen van terroristische aanslagen en hun opruiende taalgebruik, de meeste aandacht opeisen, wordt het probleem vaak voorgesteld als een conflict tussen de seculiere (wereld- lijke) liberale westerse waarden enerzijds en de Islam als op z’n minst ouderwetse religie anderzijds.

Andere oorzaak
Deze voorstelling van zaken is wat te kort door de bocht: uit het feit dat de meerderheid van de moslims hun geloof op vreedzame wijze beleven, blijkt namelijk al dat de oorzaak van het probleem niet bij de Islam, maar ergens anders ligt. Als de Islam zowel op gematigde als op extremistische wijze gexc3xafnterpreteerd kan worden, dan moet er voor dit verschil in interpretatie een andere oorzaak zijn, die waarschijnlijk vooral in economische, politieke, sociale en psychologische omstandigheden ligt.

Zelfmoordterrorisme
Zo is bijv. uit onderzoek gebleken dat niet zozeer een strenge interpretatie van de Islam doorslaggevend is om tot zelfmoordterrorisme overgaan, maar veel meer sociale isolering en groepsdwang. Ook elders werden en worden zelfmoordaanslagen eerder met het oog op politieke of militaire doelen, dan rechstreeks vanuit een geloofsovertuiging gepleegd, denk daarbij aan de kamikazepiloten in WOII, aan de Tamil Tijgers op Sri Lanka of de aanslagen door Palestijnen in Israel.

Basisprincipes
Bij nader inzien kan het verschil tussen het Westen en de Islam voor een heel groot deel worden teruggebracht tot het verschil tussen individualisme en gemeenschapsdenken:
– In de westerse wereld staat het individu met zijn gevoelens, behoeften en (eigen)belangen voorop en pas daarna komt de gemeenschap aan bod, die het individu zo nodig (pas) achteraf corrigeert.
– In de moslimwereld, maar ook in de meeste overige niet-westerse culturen, ligt de nadruk eerst en vooral op de groep, op de gemeenschap, of dat nu de familie, de natie of de geloofsgemeenschap is, en komt pas als die gediend is het individu aan bod.

Geloofsbeleving
Dit onderscheid tussen individu en gemeenschap is duidelijk zichtbaar in de geloofsbeleving:
Bij de moslims is het geloof vooral een gemeenschappelijke zaak, terwijl bij ons religie, onder invloed van het protestantisme, gezien wordt als een persoonlijke aangelegenheid.
Sommige liberalen en vrijzinnigen vinden geloof zelfs zo persoonlijk dat het bij wijze van spreken alleen in de eigen huiskamer beleefd mag worden en vooral geen rol mag spelen in de samenleving en al helemaal niet in de politiek. Zo’n visie moet haast onvermijdelijk in botsing komen met de Islam, dat als religie juist wel een belangrijke maatschappelijk rol wil spelen (denk aan de Sharia, de islamitische wet).

Voordeel
De meer sociologische benadering, waarbij het spanningsveld dus wordt teruggebracht tot het verschil tussen individualisme en gemeenschaps- denken, heeft als voordeel dat we de discussie daarmee kunnen loskoppelen van het explosieve religieuze aspect.
Daardoor kunnen de Islam, Allah en de profeet buiten beschouwing blijven, waardoor we minder bang hoeven te zijn dat die beledigd worden. Omgekeerd zouden wij westerlingen dan niet meer als “ongelovigen” betiteld hoeven te worden.

Onaangenaam
Desondanks zal deze benadering in de praktijk waarschijnlijk weinig resultaat hebben. Moslims hechten immers bijzonder veel waarde aan hun geloof, waardoor het voor hen geen optie is om dat buiten beschouwing te laten.
Maar zelfs al zouden meer gematigde moslims daartoe bereid zijn, dan nog kan zo’n benadering onaangenaam zijn, omdat het hen confronteert met de vraag of bij hen de nadruk misschien niet wat al te veel op de gemeenschap ligt, waardoor er voor het individu (te) weinig ruimte is.
Omgekeerd zouden wij in het Westen dan geconfronteerd worden met de vraag of bij ons de nadruk juist weer niet teveel op het individu ligt, waardoor het gemeenschappelijke: gezin, familie, buurt, enz. verwaarloosd wordt…