Woordenboeken…

Vandaag is het nieuwste zgn. ‘Groene boekje’ uitgebracht en over enkele dagen zal ook de nieuwste editie van de zgn. ‘Dikke Van Dale’ te koop zijn. Beide zijn woordenboeken, zij het in verschillende betekenis: het ‘Groene boekje’ gaat over de juiste spelling van woorden, terwijl de ‘Dikke Van Dale’ een gewoon woordenboek is.

De ‘Dikke Van Dale‘ is het meest bekende Nederlandse woordenboek in de gebruikelijke betekenis van dat woord, nl. een boek waarin de betekenis van woorden kan worden opgezocht. De nieuwste, 15e editie komt op 18 oktober aanstaande uit.

Aan de bijnamen die deze beide boeken hebben, blijkt hoe ingeburgerd en populair deze naslagwerken zijn. De ‘Dikke Van Dale’ als het algemeen erkende standaardwerk, het ‘Groene boekje’ zelfs als de officixc3xable standaard voor wat als de enig juiste spelling geldt.

Ikzelf heb een hekel aan woordenboeken, zowel aan het ‘Groene boekje’ als aan de ‘Dikke Van Dale’. De reden daarvoor is dat beide boeken in mijn ogen te vaak door allerhande betweters worden ‘misbruikt’ om goede sier te maken, danwel discussies te verstoren of in de door hen gewenste richting om te buigen.

Hoe vaak komt het niet voor dat iemand in een betoog een bepaald woord gebruikt en een ander er dan op wijst dat dat woord (volgens het Groene boekje dan) verkeerd gespeld is. Of dat die ander zegt dat het bewuste woord “volgens de Van Dale” een iets of zelfs heel andere betekenis heeft dan de schrijver of spreker kennelijk bedoelde.

Misbruik
In zulke gevallen wordt voorbij gegaan aan de bedoelingen van de spreker of de schrijver en volgt geen inhoudelijke reactie, maar een min of meer bestraffende reactie, louter gericht op de vorm van een gebruikt woord.
Nu zal het niet altijd zo zijn, maar in veel gevallen zal zo’n manoeuvre tamelijk bewust worden gebruikt om, zoals gezegd, goede sier te maken in de zin van “kijk eens hoe goed ik op de hoogte ben” c.q. “ik raadpleeg tenminste de boeken”; om de spreker of schrijver op die manier de pas af te snijden zonder zelf met inhoudelijke argumenten te hoeven komen, of tenslotte de spreker of schrijver in te peperen dat hij of zij een woord verkeerd gebruikt heeft.
Op zo’n manier met anderen omgaan vind ik tamelijk onsympathiek en kan in sommige gevallen ook gewoonweg onbeschoft zijn en van weinig respect voor iemands bedoelingen getuigen.

Context
Zoals de onlangs overleden Duitse filosoof Hans-Georg Gadamer heeft duidelijk gemaakt, ontlenen woorden hun betekenis namelijk in de eerste plaats aan hun context en bedoeling in een concreet gesprek. De betekenissen zoals die in woordenboeken worden vastgelegd zijn altijd afgeleiden, abstracties van de veel verfijndere betekenis die woorden in de concrete praktijk hebben. Daarmee te schermen doet dus haast per definitie afbreuk of zelfs onrecht aan de bedoeling die een spreker of schrijver in een specifieke setting met een bepaald woord heeft.