Over smaak…

Volgens het overbekende gezegde valt over smaak niet te twisten, want smaken verschillen… Daarmee wordt doorgaans bedoeld dat smaak iets zeer persoonlijks is en dat smaak per persoon dermate kan verschillen, dat een gesprek of discussie over welke smaak beter is bij voorbaat zinloos is.

Voor- en nadelen
Door niet over smaak te discussixc3xabren zullen enerzijds inderdaad veel meningsverschillen of zelfs ruzies voorkomen kunnen worden, maar anderzijds heeft dit tot gevolg dat ook minder mooie en smaakvolle vormen, kleuren en dingen worden gemaakt, tentoongesteld en/of verspreid omdat niemand daar wat van wil of durft te zeggen… bang misschien dat hij of zij wordt afgeserveerd met de bovengenoemde gezegdes…

Vreemd
Als we hier iets meer bij stilstaan, dan is het eigenlijk vreemd dat zoveel mensen in deze gezegdes (lijken) te geloven. Als we naar de praktijk van alledag kijken, dan blijken er immers vaak genoeg duidelijke meningen te bestaan over wat mooi, lekker, smaakvol of esthetisch verantwoord is. We hoeven daarvoor alleen maar te kijken naar de talloze tv-programma’s waarin inrichting, uiterlijk en levensstijl worden beoordeeld en gerestyled…

Groepsgevoel
Wat als smaakvol wordt gewaardeerd, verschilt namelijk niet zozeer per persoon, maar veel meer per maatschappelijke laag en sociale klasse, per generatie en per ontwikkelingsniveau. Zoals uit wetenschappelijk onderzoek is gebleken, gaan mensen bij wat ze mooi vinden meestal af op datgene wat als mooi en smaakvol wordt gezien binnen de groep waar ze bijhoren c.q. bij willen horen.

Voorbeelden
Wat bepaalde groepen mooi vinden is ook niet geheel toevallig of willekeurig: mensen die bij de beter opgeleide en meer ontwikkelde klasse horen vinden over het algemeen meer complexe dingen (zoals klassieke muziek en literatuur, maar ook moderne dans en haute cuisine) mooier, beter of lekkerder; terwijl mensen uit de lagere sociale klassen over het algemeen een voorkeur voor eenvoudigere zaken hebben (zoals populaire muziek, spannende of romantische romans, showvoorstellingen e.d.).

Persoonlijke invulling
Bij de specifieke en concrete invulling van de groepsvoorkeuren komen wel meer persoonlijke kenmerken om de hoek kijken: zo blijkt dat bij sommige mensen het gehoor gevoeliger is, waardoor zij liever zullen kiezen voor muzikaal vermaak. Bij anderen is dan weer het gezichtsvermogen sterker ontwikkeld en deze mensen zullen dan een voorkeur voor meer visueel vermaak hebben. Ook iemands karakter en persoonlijke levensgeschiedenis spelen vaak een rol bij de concrete invulling van iemands smaak.

Universeel
De beroemde Duitse filosoof Emmanuel Kant (1724-1804) gaat nog een stap verder, maar maakt eerst een onderscheid tussen het aangename en het schone/mooie. Het aangename wordt bepaald door de smaak der zintuigen en kan daarom per persoon verschillen. Op deze smaak van het aangename gaat Kant niet verder in.
Waar het Kant om gaat is dat het aangename per persoon kan verschillen, maar het schone/mooie niet. Als wij iets mooi vinden, dan moet dat esthetische (smaak)oordeel, anders dan wanneer wij iets lekker of aangenaam vinden, voor iedereen gelden: wat ik mooi vind, zouden andere mensen ook mooi moeten vinden – anders is het kennelijk niet echt mooi…!
Volgens Kant is schoonheid namelijk iets dat alleen door met rede (verstand) begiftigde wezens kan worden ervaren. De rede doet ons de harmonie van bijv. de kleurenpracht van de natuur of de klankenrijkdom van een muziekstuk ervaren als een overeenstemming tussen wat wij ervaren (bijv. de natuur) en wat wij zouden willen (harmonie).
Als bij zo’n esthetisch oordeel het ervaren volledig met het willen samenvalt, dan is het object een doel op zich, is het louter het object dat de schoonheidservaring oproept. Het object is dan dus ook geen middel meer om andere doelen te bereiken, waarmee alle subjectieve belangen weg zijn gevallen.

Waarom?
Resteert de vraag waarom de gezegdes “over smaak valt te twisten” en “smaken verschillen” dan toch zo diep geworteld blijken, als we hebben gezien dat die relativiteit van smaak in de praktijk nogal tegenvalt en filosofisch misschien wel onzin is.
De meest voor de hand liggende reden is dat, zoals gezegd, met deze gezegdes onnodige disputen kunnen worden voorkomen. Maar er is waarschijnlijk meer: want door met genoemde gezegdes te schermen kunnen mensen die daar toe in staat zijn, hun eigen smaak, al is die nog zo lelijk, aanhouden, doordrukken of zelfs opleggen, kunnen zij mensen met een goede smaak de mond snoeren, kunnen zij zich aan het oordeel van deskundige critici onttrekken…

Het is goed als mensen verschillen en hun eigen oordeel en smaak hebben, maar het mag niet zo zijn dat de smaakverschillen als dekmantel worden gebruikt voor het recht van de sterkste…
Laat de schoonheid bevorderd worden… niet onderdrukt!